بسم الله الرحمن الرحیم
جاذبه
هنگامي كه سوار بر كشتي
شوند، خدا را با اخلاص مي‌خوانند (و غير او را فراموش مي‌كنند)؛ امّا هنگامي كه
خدا آنان را به خشكي رساند و نجات داد، باز مشرك مي‌شوند. (عنكبوت/ 65)
***
"جاذبه" ساخته ی آلفونسو کوارون فیلم بسیار قدرتمندی است. "فیلمی جذاب و همه چیز سر جا" که هنر سینما را در بی نقص ترین شکلش عرضه می کند. در مورد ویژگی های منحصر به فرد این اثر بسیار گفته شده است. به نوبه ی خود شما را به تماشای آن، تشویق می کنم. می توانم حدس بزنم که دیدن فیلم در فضای سه بعدی چه شوری به پا خواهد کرد. پس اگر امکاناتش را دارید حتما" سه بعدی ببینید و برای ما هم توصیف کنید که از قدیم گفته اند "وصف العیش نصف العیش".
اما آنچه می خواهم درباره ی آن صحبت کنم، ذهنیتی بود که در خلال دیدن فیلم برایم به وجود آمد و با گذشت زمان بیشتر قوت گرفت.به نظرم فیلم در پس زمینه خود تولد انسان ملحد را در رحم تکنولوژی نوید می دهد!
برایم جالب بود که گروهی از منتقدین، 180 درجه آن طرف تر، فیلم را نویدبخش ظهور مجدد خدا در حیات بشری دیده اند. (اینجا را ببینید)
وقتی از همه جا دل می بری و دیگر به هیچ چیز دیگری امید نداری، به "ناخودآگاه" به سمت قدرتی ماورائی روان می شوی. انگار این "تجربه ی شخصی" همانند "وجدانی" است که نظام جزا و پاداش بر مبنای آن پایه گذاری شده است و بین همه ی نوع بشر مشترک است.(اگر در خوانندگان گرامی کسی بود که به واسطه ی تجربه های شخصی اش، خلاف مطلب مذکور را درک کرده، خواهشمند است اطلاع دهد تا برای "همه ی نوع بشر" در جمله ی بالا تخصیص قائل شوم و هم هنگام در تجربه اش شریک شویم.)
مهندس پزشک برتر ناسا به نام رایان استون (ساندرا بولاک) در فضای لایتناهی گم شده است. بی هیچ دست آویز و یاوری. (لحظه ای می توانید حال او را در نظر بگیرید؟ تا به حال در هواپیما ترس از سقوط به شما دست داده است؟ اگر این طور است به خوبی می توانید مقیاسی برای سنجش وضعیت دانشمند ناسا در دست داشته باشید)
این بار در میان این همه سرگشتی در فضا ،دیگر اثری از پناه بردن به قدرت ماورایی وجود ندارد. نگاهی به منولوگ های رایان در چنین شرایطی بیندازیم:
01:15:35,607
"هوستون"، "هوستون"
...اگه صدامو ميشنوين
..."متخصص ماموريت "رايان استون
.از "شنزو" گزارش ميدم
...دارم از "تيانگونگ" خازج ميشم
.و در مورد اين ماموريت حس بدي دارم
... منو به ياد يه داستاني ميندازه، "هوستون"
بيخيال... بيخيالِ داستان، "هوستون"
.بيخيالِ داستان
.اينجا داره گرم ميشه. باشه. خيلي‌خب
.باشه
.خيلي‌خب، از نظر من، فقط دو تا احتمال وجود داره
يا سالم ميرسم زمين و
...يه داستان عالي براي تعريف کردن دارم
.يا تا 10 دقيقه ديگه ميسوزم
...درهرحال، هر چي بشه
!آب از آب تکون نميخوره
...چون در هر دو حالت
.سفر خفني ميشه
.من حاضرم
!آری کاری که جاذبه انجام داده این است: نمایش اینکه بشر در لحظه های اضطراب چگونه به نیروی خود اتکا کرده است
نگاهی به لحظه های ناامیدی رایان بیشتر و بیشتر نمایانگر دغدغه های نهان در پشت ساخت این چنین فیلمی است. مونولوگ های زیر لحظه هایی است که آخرین کور سو های امید رایان در حال خاموشی است. با خود اینگونه حرف می زند:
00:59:21
دارم ميميرم، هانينگاک
ميدونم، همه مون بالاخره ميميريم
همه اينو ميدونن
ولي من امروز ميميرم
،خيلي جالبه، ميدوني
...اينکه بدوني
ولي موضوع اينه که من هنوز ميترسم
واقعا ترسيدم
،هيچکي برام سوگواري نميکنه
هيچکي برا روحم دعا نميکنه
تو برام سوگواري ميکني؟
برام دعا ميخوني؟
يا ديگه خيلي دير شده؟
منظورم اينه که، خودم ميتونم برا خودم دعا کنم
ولي من تو زندگيم هيچوقت دعا نخوندم
...پس
هيچکي هيچوقت بهم ياد نداد چطور دعا کنم
هيچکي هيچوقت بهم ياد نداد چطور دعا کنم
!يه نوزاد
يه نوزاد پيشته، ها؟
اوني که داري ميخوني، لالايي هستش؟
خيلي دل‌نشينه
من هم قبلا برا بچه‌م ميخوندم
اميدوارم به زودي ببينمش
،خليي خوبه هانينگاک
همينطور به آواز خوندن ادامه بده
بخون تا خوابم ببره، و منم ميخوابم
همينجوري بخون، بخون و بخون
این بار به جای آدم و حوا؛ رایان بر روی زمین خاکی هبوط کرده است. نمایشی از اقتدار قوای انسانی و چیرگی ایالات متحده بر دنیا، بدون اتکا به ماورا و با استفاده از روابط علت و معلولی مادی (جاذبه). بی هیچ دعایی یا طلب بخشایشی و یا نگرانی برای پس از این دنیا. (باز هم برایم جای تعجب است که چگونه برخی این فیلم را تولد مجدد خدا در پهنه ی زندگی بشر تفسیر کرده اند)
اما سوال اساسی هم چنان به قوت خود باقی است. چگونه سازندگان فیلم، گواهی درونی کسانی که امیدشان در لحظاتی از دنیا بریده شده است را نادیده گرفته اند؟ چگونه از تجربه های شخصی خودشان عبور کرده اند و این گونه نمایشی را بر پرده ی سینما مهیا ساخته اند؟
هزاره ی جدید زمانه ایست که تکلیف بشر را با خدا تعیین خواهد کرد. آنچه در نهاد بشر قرار داده شده باید به جنگ نمایش های سه بعدی و چند بعدی ای برود که در پس زمینه ی انبوهی از تئوری پردازی های ملحدانه پرداخته شده اند.
به نظر می رسد در این جنگ اما باید منتظر بود که این چنین ناجوانمرده "تجربه های شخصی" بشری نادیده گرفته و فیلمی همچون جاذبه ساخته شود.
علی اکبر نوری
اردیبهشت 93
تهران
